Veštački mrest mladice

Veštački mrest mladice u interesu jačanja prirodne populacije u reci Drini

Mladica (Hucho hucho) je endemska vrsta ribe koja naseljava salmonidne planinske reke dunavskog sliva. Spada u porodicu pastrmskih riba (Salmonidae). Ova vrsta je najveći predstavnik svoje familije koji raste u dužinu do 1,5m i dostiže masu od preko 50kg. Mladica naseljava veće brze planinske reke, koje odlikuju čista, hladna voda, bogata kiseonikom.

Na Balkanu mladica naseljava više reka u Sloveniji, Bosni, Crnoj Gori i Srbiji, a Drina predstavlja najveću reku koju ona naseljava gde ujedno dostiže i najveće dimenzije.

Problem

Zbog svog životnog ciklusa, atraktivnosti kod ribolovaca i tipova staništa koje ova vrsta naseljava, njena populacija je danas veoma ugrožena. Čitav niz ljudskih aktivnost je doveo do toga da brojnost ove vrste začajno opadne u poslednjih 50 god.

Najveći uticaj na pad brojnosti imaju brane i drugi hidroenergetski objekti. Brane su uglavnom projektovane bez prevodnice za ribe, zaustavljaju prirodne mresne migracije i nepovratno degradiraju stanište. Takođe sam režim rada hidroelektrana negativno utiče, posebno u vreme mresta kada nagle promene vodostaja uništavaju ikru.

Kao sve pastrmske vrste i mladica je izuzetno osetljiva na zagađenje. Na Drini su zabeležena dva masovna pomora (1993. i 2010. godine) kada je zabeleženo uginuće više hiljada mladica i desetine hiljada jedinki drugih vrsta ribe. Ovi pomori su prouzrokovani nekontrolisanim izlivanjem otpadnih voda i toksičnih materija od strane HE Perućac. Svakodnevno je prisutno i zagađenje nižeg intenziteta od strane naselja na obalama Drine. Ovo je posebno izraženo u manjim pritokama Drine, koje su u prošlosti bile značajna mrestilišta mladice, a u kojima se danas ne odvija njihov mrest, zbog zagađenja od strane komercijalnih pastrmskih ribnjaka i lokalnih naselja

Dramatičnoj redukciji populacije mladice u poslednjih 20 godina na Drini značajno je doprineo i prekomeran izlov. On se vrši kako od strane rekreativnih ribolovaca tako i od krivolovaca (mreže, dinamit itd).

Mladica je globalno ugrožena vrsta i zaštićena je od strane svetskih i evropskih konvencija: IUCN (ugrožena – EN), Bernska konvencija (Appendix III), EU Habitat direktiva (Anex II i IV). U Srbiji mladica je zaštićena „Zakonom o zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda” .

Danas, redukovani areal i stanje prirodnih populacija mladica, odnosno status ugroženosti zahtevaju čitav niz konzervacionih mera (zaštitnih mera) koje za cilj imaju oporavak i jačanje populacije mladice u prirodi. Mere koje je potrebno preduzeti su, veštački mrest i uzgoj mladice, pojačane mere zaštite od izlova, sprečavanje i redukcija zagađenja, revitalizacija pritoka Drine u kojima se mladica u prošlosti mrestila i edukacija ribolovaca i lokalnog stanovništva.

Konzervacija

Veštački mrest i uzgoj mladice javljaju se kao jedna od ključnih mera aktivne zaštite. U skladu sa ovim gore navedenim, početkom 2011. otpočet je projekat „Veštački mrest mladice u interesu jačanja prirodne populacije u reci Drini“. Podršku u sprovođenju ovog projekta (odobrenja,dozvole i deo finansija) pružili su Ministarstvo za zaštitu životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja, Opština Bajna Bašta (ustupanje ribnjaka Perućac koji je u vlasništvu opštine i finansije) i staraoc ribarskog područja „Ekoribarstvo“. Stručni deo projekta vode stručna lica Departmana za bioloigiju i ekologiju, univerziteta u Novom Sadu u saradnji sa kolegama iz Mađarske, sa Fakulteta „Sent Ištvan“ iz Gedelea. Mrest i uzgoj se odvija na ribnjaku „Perućac“ u Perućcu.

Dosadašnje aktivnosti na projektu.

Rad i pripreme na ribnjaku i reci Vrelo počele su sredinom marta 2011. Vršilo se praćenje i priprema matica, kao i tehničko osposobljavanje kapaciteta za mrest na ribnjaku. Sredinom aprila matice su izlovljene iz reke Vrelo, bivaju markirane, zavode se i prebacuju na ribnjak gde je obavljena indukcija i sam mrest. Vodi se potrebna briga o oplođenoj ikri do kraj maja, kada se izvaljuju prve ribice. Od tog trenutka vodi se intenzivna 24- časovna briga o ribama. Zbog komplikovane tehnologije uzgoja i osetljivost riba prema bolestima u juvenilnom stadijumu razvoja, na ribnjaku je svakodnevno bilo prisutno 2-3 stručna člana ekipe. Pored samog uzgoja intenzivno se radilo na praćenju i kvantifikovanju naučno važnih informacija. Do sada je pušteno u Drinu oko 7.000 komada uzgojene ribe iz dva mresta 2011. i 2012. Poribljavanje je vršeno tri puta sa ribama različite starosti i veličine od 5-25cm. Akcije puštanja su propraćene od strane većeg broja štampanih i elektronskih medija za koje je bila pripremljena i konferencija za štampu. Paralelno sa veštačkim mrestom, aktivno se radilo na započinjanju i sporvođenju drugih mera konzervacije.

Trenutno se vodi briga o preostalih 14.000 mladica iz mresta 2012., koje će biti puštene u dva navrata tokom novembra 2012. kao i u proleća 2013.

U akciju su od početka aktivno uključene poznate medijske ličnosti, kao što su Vanja Grbić i Vojin Ćetković – članovi saveta za zaštitu mladice, čiji je zadatak promocija projekta, animiranje javnosti kao i donosioca odluka. Edukacija i promocija projekta je vršena kroz više TV emisija, nizom tekstova u štampanim i elektronskim medijima u celom regionu (Ex Yu, Mađarska i Rumunija). Promocija celog projekta dovela je i do podpisivanja međudržavnog sporazuma (o integralno zažtiti Drine i mladice) između resornih ministarstava Republike Srbije i Republike Srpske (BiH), koji će za rezultat imati usklađivanje propisa sa obe strane Drine, koordinisanu zaštitu i podršku projektu veštačkog mresta. Puna realizacija sporazuma počinje 2013.

Ljubomir Pejčić i Šandor Šipoš, decembar 2012.