Istorija udice

Istorija udice

Za prethodnika udice smatraju se “kopljaste udice” – ravan štapić ili kost naoštren na oba kraja koji se vezuje u sredini. Kada riba proguta mamac u kome je “kopljasta udica”, struna se zategne, a oštri vrhovi se zabadaju u njeno ždrelo.

Ne zna se tačno koliko dugo je ova naprava korišćena, ali je vremenom ona zamenjena udicama koje od tada, pa do danas imaju karakterističan i prepoznatljiv oblik.

Drvene udice

Prve udice javile su se pre oko 40.000 godina. Smatra se da su bile od drveta. Grančice sa trnom ili sličnim izraštajem su lako mogle da se oblikuju u karakteristicni obilik udice. U tu svrhu korišćeni su glogovi trnovi i sl. Takva udica može da bude oštra gotovo isto koliko i savremene udice. Zbog nedovoljne otpornosti drveta do danas nisu otkriveni ostaci takvih udica, ali postoje određeni crteži iz tog vremena koji ukazuju na njihovo postojanje. Ono što je interesnatno je da drvene udice do nedavno nisu napuštene. Udice od glogovog trnja su do kraja 19. veka korišćene u Engleskoj i Velsu. Poznate su bile takve udice koje su na Temzi korišćene za lov riba pljoštanica (iverak i list).

Koštana “kopljasta udica” i udica – crtež David Carl Forbes-a iz knjige “Fishing” (1977)

Na Lofotskom moru Laponski ribari su u lovu bakalara takođe sve do kraja 19. veka koristili udice pravljene od klekovog drveta, koje su bile očvršćavane delovanjem toplote. Udice slične ovim koristili su u Švedskoj za lov manića sve do šezdesetih godina 20 veka. Ti ribari su smatrali da miris kleke privlači ribu, pa čak i da manić izbacuje iz usta čeličnu udicu kada je oseti (sa čime se sigurno ne bi složili naši lovci na manića koji su ga uspešno lovili koristeći “obične” udice).
Velike drvene udice koristili su do nedavno i ribari u Kanadi i na Aljasci, za lov na najveću pljoštanicu halibut-a.

Koštane udice

Osnovna ideja koja je već oformljena pri korišćenju drveta samo je primenjena na nov materijal, koji je bio široko dostupan – kost. Ne može se sa sigurnošću reći kada su ljudi počeli da koriste kosti kao materijal za udice. Pretpostavlja se da su se prve koštane udice javile pre oko 20.000 godina. Iako znatno otporniji materijal od drveta i kost je ipak podložna propadanju, zbog toga nalazi ovakvih udica nisu česti. Najstarije do sada poznate nađene su pri iskopavanju paleolitskih grobnica u Čehoslovačkoj. Bilo je nalaza koštanih udica i na mnogim drugim lokalitetima: u Palestini (stare 9.000 god.), Egiptu, Norveškoj pa i kod nas u Srbiji.
U Norveškoj najstarije udice od kosti otkrivene su u pećinama “Vistehulene”. Veruje se da su 7-8.000 god. stare. Međutim, prema tome koliko su te udice bile savršeno oblikovane može se zaključiti da je u njihovu izradu “ugrađeno” veoma dugo ranije iskustvo.

S leva na desno: Udice sa Lepenskog Vira – koštane i veoma oštre veličine oko 4cm; Udice iz Vinče, bez kontra vrha vrlo različitih veličina; Udice iz Vinče, prve kod kojih se vidi kontra vrh, veličine do 15cm

Najstarije kod nas otkrivene su koštane udice sa Lepenskog Vira (6-7.000 god.) i Vinče (5.000 god.) na Dunavu. Uz njih su pronađeni i tegovi za mreže kao i harpuni pravljeni od jelenskih rogova. Zadivljujuće je da su te udice i danas oštre i snažne, gotovo da bi se mogle koristiti za ribolov. Njihova veličina varira od 4 do 15cm. Izgleda da su kosti, iako relativno slab materijal, dobro podnele dugotrajni boravak u zemlji. Dr. Ljubinka Babović, kustos Narodnog Muzeja u Beogradu, koja je učestvovala u iskopavanjima i obradi materijala sa lokaliteta Lepenski Vir, navodi neke vrlo interesantne pretpostavke u vezi sa koštanim udicama koje su tamo otkrivene. Naime, ima indicija da su te udice bile specijalno obrađivane (kuvanjem u uljima ili na sličan način) kako bi bile jače i trajnije. Takođe, izgleda da su korišćeni jasno definisani delovi kostiju od određenih životinja, kako bi se dobio uvek sličan oblik, a verovatno je iskustvo govorilo da su ti delovi najjači. Zanimljivo je, takođe, da se na nekim od ovde otkrivenih koštanih udica jasno zapaža kontra vrh koji je očigledno pravljen da bi udica teže ispadala iz usta zakačenih riba.
Na raznim delovima zemaljske kugle bilo je veoma različitih rešenja kada se radi o koštanim udicama. Tako su na primer na Uskršnjem Ostrvu za izradu udica korišćene ljudske kosti. Na tom malom ostrvu daleko na Pacifiku nije bilo kostiju od većih životinja, tako da je nužda naterala stanovnike da koriste materijal koji im je bio pri ruci.
Pored udica pravljenih od jednog materijala, kao što je drvo ili kost, pravljene su i udice od različitih materijala koji su povezivani u jednu celinu (kost i drvo). Smatra se da se do toga došlo zato što su takve udice bile jače. I danas se takve udice izrađuju kao suveniri na Havajima, iako ih više ne koriste za ribolov.

Metalne udice

Prve udice od metala pravljene su od bakra, čija upotreba počinje da se širi pre oko 6.000 godina. Ne dugo posle toga počela je da se koristi i bronza, pa su udice pravljene i od te, nešto jače legure. Bakarne udice koristili su Egipćani, kao i stanovnici oblasti između Eufrata i Tigra, u vreme pre oko 4.000 godina. Otkriveni su brojni nalazi takvih udica. Te udice nisu imale kontra vrh i bile su jednostavnog oblika, iako su neke imale okca za vezivanje na strunu. Njihova veličina je bila 2-6cm.
Bronzane udice su otkrivene na mnogim mestima, a u većem broju na Kritu i u današnjoj Italiji (Pompeji i Herkulanum). Karakteristično je da te udice imaju kontra vrh, a neke i po dva.

S leva na desno: Bronzane udice iz rimskog doba i jedna igla od kakve su se udice pravile; Bronzane udice koje je u Srbiji pronašao ing. Miša Đonić, koje su se pojavile na prvoj strani lista “Bistro” pre oko 30 godina

U rimsko doba su se odvojili oni koji su na udicu lovili ribu da bi prehranili svoje porodice od onih kojima je to bila zabava (to bi bili prvi “sportski ribolovci”). Naravno da su udičarenjem iz zabave mogli da se bave samo vrlo moćni i bogati ljudi. Među prvim poznatim “sportskim ribolovcima” bili su rimski imperatori Avgust i Trajan.
Takođe, u rimsko doba se kao materijal za izradu udica javljaju gvožđe i čelik. Na velikom broju lokacija u našim krajevima, ali i širom Evrope, otkriveni su tragovi topljenja i prerade gvozdene rude. Gvožđe je korišćeno za mnoga oruđa i oružja, a među njima i za udice. Takve udice su bile jače od bronzanih, pa su pravljene i za lov velikih riba. Čelik kao još jači materijal je bio poznat gotovo od početka gvozdenog doba, međutim njegov kvalitet u to vreme je bio nepredvidljiv. Sve do relativno skoro, odnosno do otkrivanja posebnih peći za pravljenje čelika, njegov kvalitet je bio vrlo neujednačen. Pored toga, u prvo vreme čelik je bio izuzetno skup i koristio se samo za najkvalitetnije oružje.
Izrada udica prvo je se odvijala u “domaćoj radinosti” – svaki ribolovac je pravio svoje udice. U nekim krajevima to je bilo tako sve do nedavno (pravljenje udica od igala, eksera ili žice, videti tekst Aleksandra Panića u RR br. 11/2000). Ipak, od momenta kada je počelo da se koristi gvožđe, vremenom su se izdvojili posebni proizvođači udica. Zapravo udice su počeli da prave kovači koji su se i inače specijalizovali za izradu gvozdenih predmeta. Kod nas još uvek neki majstori izrađuju udice, posebno one velike “kovanice” za lov somova, a ranije i za lov moruna na Dunavu. Na stranicama prvih brojeva stare “Ribo Revije” mogli su da se nađu oglasi nekih majstora koji su proizvodili takve udice.

S leva na desno: Udice iz knjige Treatyse on Fishing with an Angle, Dame Julijane Berners iz god. 1496 ; Srednjevekovne norveške udice pravljene od čelika

U svetu su se profesionalni i specijalizovani proizvođači čeličnih udica javili u 16. ili 17. veku. Posebno su se isticali oni u Engleskoj, Irskoj i Norveškoj, tako da nije čudo što su ove zemlje do nedavno dominirale u proizvodnji kvalitetnih udica. Današnji najveći svetski proizvođač udica je norveški Mustad koji je u međuvremenu postao vlasnik mnogih manjih proizvođača, uključujući i poslednji engleski pogon Partridge of Redditch. Najozbiljniju konkurenciju Mustadu prave japanski proizvođači.

Deo asortimana udica za mušice koje proizvodi Partridge of Redditch

Danas je proizvodnja udica veća nego što je ikad bila. One su takođe kvalitetnije, jeftinije i dostupnije, nego bilo kada pre. Proizvode se specijalizovane udice za lov pojedinih ribljih vrsta, a samo za izradu veštačkih mušica ima više stotina modela raznih proizvođača. Ipak, sve su one u osnovi samo varijacija stare ideje, koja je nastala toliko davno da se tačno i ne zna kada je to bilo.

Goran Grubić